Grote Zavelplein: Memorandum overgemaakt aan de Stad Brussel
De belangrijkste prioriteiten uit de publieke enquête
Memorandum overgemaakt aan de Stad Brussel op 16 december 2025 - hieronder volgt de volledige tekst:
Voor een participatieve en respectvolle heraanleg van het Grote Zavelplein
De vzw Kunstwijk mobiliseert zich om de ziel van de Zavel te behouden
De vzw Kunstwijk werd in 1967 opgericht naar aanleiding van de afbraak van het Volkshuis van Victor Horta. Ze heeft zich tot doel gesteld om het Brussels erfgoed van de wijk te beschermen. Vandaag engageert de vereniging zich actief voor het heraanlegproject van het Grote Zavelplein. Gesterkt door haar ervaring in het behoud van het stedelijk kader doorheen de geschiedenis, wil de vereniging bijdragen aan een transformatie van het plein waarbij het erfgoed, de economische activiteiten én het leven in de wijk worden gerespecteerd.
Zorgwekkende vaststelling over de huidige toestand van het plein
Het Grote Zavelplein kampt momenteel met verschillende tekortkomingen: een beperkte toegankelijkheid voor personen met een beperkte mobiliteit, te smalle trottoirs en een versleten bestrating. De inrichting van het centrale deel van het plein, dat momenteel als parkeerplaats wordt gebruikt, vertoont tal van putten en mist elke vorm van gezelligheid. Het erfgoed wordt onvoldoende naar waarde geschat en het plein lijkt al te lang aan zijn trieste lot te zijn overgelaten. Een volledige, coherente en erfgoedvriendelijke heraanleg van het plein dringt zich op.
Een participatieve benadering: lessen uit de enquête
Ter ondersteuning van haar actie voerde de vereniging in oktober 2025 een enquête uit onder 602 gebruikers van het plein, waaronder bewoners, handelaars en bezoekers.
De resultaten bevestigen het standpunt van de vzw: een succesvolle heraanleg ligt in een combinatie van toegankelijkheid, functioneel evenwicht én respect voor het erfgoed.
De belangrijkste bevindingen uit deze enquête zijn:
Profiel van de gebruikers
- 53% van de ondervraagden is bewoner, handelaar of werkt in de buurt en 47% is een passant of klant van de buurt
- 50% bevinden zich in de buurt voor het werk, 31% om te winkelen, 31% voor de horeca, 23% voor toerisme en recreatie
- 26% komt meer dan 20 keer per maand naar de Zavel, 28% tussen 11 en 20 keer, 46% minder dan 10 keer.
- 37% is van plan meer dan twee uur in de buurt door te brengen, 24% minder dan 40 minuten
Waarnemingen en verwachtingen van de gebruikers
- De belangrijkste kenmerken van het Grote Zavelplein zijn: het erfgoedkarakter (92%), de gezelligheid (90%), de toeristische aantrekkingskracht (87%), de elegantie en het prestige (80%).
- Prioriteiten bij de heraanleg: behouden van het erfgoedkarakter (89%), verbeteren van de toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit (PBM) (84%), gezelligheid verhogen (81%), netheid bevorderen (77%), valoriseren van culturele en artistieke evenementen (77%), creëren of meer groen aanplanten (71%), verbeteren van de zachte mobiliteit (68%).
- Het gemiddelde tevredenheidspercentage is 62%, maar daalt tot 59% bij 55-plussers en tot 56% bij bewoners.
- Belangrijkste punten van tevredenheid zijn: aanwezigheid van horecazaken (48%), diversiteit aan winkels (47%), bereikbaarheid met het openbaar vervoer (41%).
- De belangrijkste punten van ontevredenheid: staat van de trottoirs (35%), tekort aan parkeerplaatsen (gemiddeld 30% maar tot 43% voor bewoners), gebrek aan groene ruimtes (gemiddeld 28% maar tot 38% voor arbeiders in de buurt), en gebrek aan netheid (24%).
Mobiliteit
- Vervoerswijze: Openbaar vervoer 33% (43% van de winkelklanten), te voet 32% (slechts 19% van de arbeiders en handelaren), per auto 25% (30% van de arbeiders en handelaren en 17% van de klanten), per fiets 4%
- De auto blijft een belangrijk vervoermiddel voor arbeiders en handelaars in de buurt (30%), maar minder voor klanten (17%). Dit cijfer stijgt tot 43% voor bezoekers uit Vlaams-Brabant en 67% voor bezoekers uit Waals-Brabant. [1]
Parkeren
- 76% van de mensen die met de auto zijn gekomen, staat op het plein zelf geparkeerd, 14% in de aangrenzende straten, 10% in nabijgelegen publieke parkings (Poelaert of Kunstberg).
- Het blijkt dat de handelaars, die als eerste aankomen, het grootste deel van de parkeerplaatsen op het plein innemen: 30% van de mensen die in de winkels in de wijk werken, zegt dat ze met de auto zijn gekomen en 83% van hen parkeerde op het plein.
[1] Bij het interpreteren van de cijfers dient men rekening te houden met de werkzaamheden van de MIVB aan de Regentschapstraat die de bereikbaarheid per auto tijdens de onderzoeksperiode sterk verstoorden.
De Zavel, een emblematische locatie en het kloppend hart van Brussel
Het Grote Zavelplein, omgeven door de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk, de Kleine Zavel en de historische gevels, vormt een van de laatste authentieke stedelijke complexen in de stad.
Deze wijk werd in de 16e en 17e eeuw bewoond door de aristocratie. Aan het begin van de 20ste eeuw kende het plein een meer volks karakter; er werd kaats gespeeld en tijdens het Ancien Régime was hier de paardenmarkt.
Sinds de jaren 1960 kende deze wijk en het plein, gewaardeerd om hun harmonieuze uitstraling, een ontwikkeling met luxehandel aangetrokken door de historische sfeer, onder meer dankzij de kleine weekendantiekmarkt. De kerk blijft de meest bezochte culturele plek in de wijk met zo’n 550.000 bezoekers in 2024 en vormt het ankerpunt van de Ommegang en van de antiekmarkt.
Versperd zicht op de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk
Een uitzonderlijk handelsaanbod dat beschermd moet worden
De Zavelwijk onderscheidt zich door de uitzonderlijke kwaliteit van het commerciële aanbod, in het bijzonder: kunstgalerijen, antiek, luxe, hoogwaardige ambachten en verfijnde restaurants. Deze vaak familiale en soms eeuwenoude activiteiten geven de wijk haar dorpse karakter en trekken een veeleisend Belgisch en internationaal publiek aan.
De aanwezigheid van deze gespecialiseerde winkels speelt niet alleen een fundamentele rol voor de economische vitaliteit van de wijk, maar ook voor het imago ervan op grootstedelijk en Europees niveau. Bezoekers die door onze straten dwalen, komen niet alleen om te kopen: ze komen om een ervaring te beleven, zeldzame vakkennis te ontdekken, in gesprek te gaan met gepassioneerde professionals en te flaneren in een bijzonder elegant stedelijk decor.
Het staat vast dat dit type handel specifieke voorwaarden vereist op het gebied van toegankelijkheid, beveiliging en zichtbaarheid.
Een onaangepaste stadsinrichting – zoals een overdreven verregaande voetgangerszone, een slecht doordachte logistieke organisatie of een vermindering van de autotoegankelijkheid zonder doeltreffende alternatieven – zou deze activiteiten kunnen verzwakken. Activiteiten die reeds onder druk staan door stijgende huurprijzen, e-commerce en concurrentie van perifere zones.
De enquête bevestigt de noodzaak van een grondige reflectie over toegankelijkheid met de auto en parkeren, rekening houdend met de specifieke kenmerken van de cliënten van de wijk.
Hoewel het verminderen van de aanwezigheid van auto's in openbare ruimtes voor 60% van de bewoners en bezoekers een prioriteit is, is het dat slechts voor 36% van de handelaars. Op dit punt zal het project een bijzonder inventieve aanpak moeten voorstellen en met alternatieve oplossingen komen.
Parkeren op het plein moet uitsluitend van korte duur zijn en gereserveerd blijven voor klanten en logistiek. Signalisatie en bewegwijzering naar ondergrondse openbare parkeergarages zouden zeker verbeterd kunnen worden, waarbij handelaars en arbeiders in de buurt worden aangemoedigd om deze vaker te gebruiken. De voorwaarden voor het gebruik van bewonerskaarten moeten worden aangepast aan de doelstellingen van het project.
Verloederd patrimonium: de fontein van Minerva (1751)
Een duidelijke visie voor een harmonieuze en duurzame herontwikkeling
De vzw Kunstwijk pleit voor een volledige herontwikkeling "van gevel tot gevel", met inbegrip van de renovatie van de bestrating, een betere toegankelijkheid voor iedereen en een hernieuwde gezellige inrichting van de ruimte. Zij beklemtoont het belang van een zorgvuldig evenwicht tussen de verschillende functies van de locatie.
- Het erfgoed valoriseren: de omgeving en het uitzicht op de kerk herstellen, de Fontein van Minerva (1751) restaureren en de dialoog aangaan tussen bestaand erfgoed en hedendaagse creaties.
- Een grote, gezellige en groene ruimte creëren: inrichting van een centrale promenade– en ontmoetingsplek, geschikt voor occasionele markten zoals de antiekmarkt, de Zavelnocturnes, mini-concerten en culturele animatie, met uitsluiting van grootschalige evenementen.
- Economische vitaliteit behouden: de bereikbaarheid van de handelszaken garanderen en in de zijstraten kortparkeren voor logistiek én klanten voorzien; de signalisatie naar publieke parkings verbeteren.
- Zachte mobiliteit bevorderen: verbreding van de trottoirs en verbetering van de voetgangersverbindingen richting Egmontpark, Marollen en Kunstberg.
Naar een voorbeeldige participatieve aanpak
Voor de heraanleg van het Grote Zavelplein roept de vereniging op tot een participatieve aanpak. Hierbij pleit zij voor de oprichting van een begeleidingscomité met vertegenwoordigers van de Stad Brussel, de projectontwerpers, vertegenwoordigers van de wijk en historici. Daarnaast stelt zij thematische ateliers voor met handelaars, bewoners, culturele instellingen en kunstenaars rond mobiliteit, parkeren, straatmeubilair, verlichting, vergroening en animatie.
Ten slotte pleit zij voor een sterke integratie van de artistieke en culturele dimensie van de Zavel, in samenhang met de erfgoedschatten van de wijk zoals de kerk, de galerijen, de kunstscholen en het Koninklijk Conservatorium van Brussel. Zo kan het vernieuwde plein ten volle de creativiteit en culturele eigenheid van Brussel weerspiegelen.
De essentie van de Zavel behouden en Brussel laten schitteren
Het heraanlegproject van het Grote Zavelplein is een historische opportuniteit om de aantrekkelijkheid van het stadscentrum te versterken en een architectonische en menselijke parel in haar glorie te herstellen. Deze ambitie kan alleen worden bereikt door de ziel van de wijk te respecteren, door het bestaande erfgoed te valoriseren en door alle actoren, actief in de wijk, erbij te betrekken. Wij zijn er sterk van overtuigd dat een project dat gezamenlijk wordt gedragen, beter wordt geaccepteerd, duurzamer is en beter aansluit bij de verwachtingen van gebruikers.