Het gebouwencomplex langs de Lebeaustraat, gelegen tussen de Grote Zavel en de Grote Markt van Brussel vormt door zijn ligging een strategische schakel in het stedelijk weefsel. De wijk, waarin dit blok zich bevindt, is door haar geschiedenis en architectuur emblematisch.  Dit vastgoedproject vereist dan ook een goede analyse én bijzondere aandacht.  De aanzienlijke omvang van het Project Lebeau schudt ons klaarwakker.  We verwijzen in deze naar het Handvest van de Kunstwijk v.z.w.

Meer dan 50 jaar geleden is de Kunstwijk v.z.w. immers ontstaan in reactie op de afbraak van "Het Volkshuis", gebouwd door Victor Horta en gelegen in de J. Stevensstraat, op slechts enkele meters van de Lebeaustraat. Zo blijft de toren, die Hortas’ meesterwerk vervangt, een onuitwisbaar litteken waar de stad nog steeds onder lijdt. 
Niet lang daarna is de Kunstwijk v.z.w. er gelukkig in geslaagd een uitbreiding van de toenmalige RTT-gebouwen te voorkomen, door o.m. het Hôtel Central Téléphonique, in neorenaissancestijl, van de sloophamer te redden.
 

Advies van de Kunstwijk v.z.w.

De Kunstwijk v.z.w. is voorstander van een grondige en dynamische renovatie van het Lebeau-gebouwencomplex.  Dit houdt een project in met voornamelijk woningen, een rij handelszaken op het gelijkvloers en binnenin het blok, ruimte voor een groene zone. Het project moet een voorbeeldfunctie vervullen op het gebied van ecologische en duurzame renovatie.

De Kunstwijk v.z.w. vraagt dat het voorgestelde project beter wordt geïntegreerd, minder ingrijpend is en qua grootte en volume meer op mensenmaat wordt afgestemd. Het project dient ook de perspectieven te eerbiedigen, bestaand historisch erfgoed te behouden en mee te integreren. Deze vastgoedontwikkeling kan eveneens worden aangegrepen om een betere mobiliteit van de wijk te bewerkstelligen.

De Kunstwijk v.z.w. wenst dat de dialoog met de geïnteresseerde partijen wordt voortgezet, zodat het ontwerp in kwestie, met het oog op het algemeen belang, kan worden verbeterd.

Bestaand gebouw (links) en project Lebeau (rechts) : een project van meer dan 41.000 m2

Concreet

Omvang complex

De bestaande omvang van het gebouwencomplex mag op geen enkel punt overschreden worden, ook niet voor de technische verdiepingen, die al veel hoger zijn dan de omringende gebouwen en huizen.  De bouw van twee "torens", in het bijzonder, is dan ook volstrekt onaanvaardbaar. Dit project moet qua omvang en uitstraling beter worden geïntegreerd in het bestaand weefsel van de stad.

Architecturaal erfgoed

Op basis van een eerste advies op 26 maart 2020 is de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (KCML) van mening dat het behoud van het Hôtel Central Téléphonique alsdusdanig geen oplossing biedt voor het debat over het al dan niet in stand houden van een bepaald erfgoed. Daarmee verwijst men naar de modernistische architectuur van de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw, aanwezig in het betrokken gebouwencomplex.  Meer precies en bij wijze van voorbeeld wordt het gebouw op de hoek van de Strostraat en de Ruysbroeckstraat in het advies als volgt omschreven: 

"De keuze van de materialen harmonieert met het gebouw van 1895.  Zo sluit het gebouw qua omvang en kroonlijst perfect aan op het eerste gebouw en zorgt het ritme van de zuilen voor continuïteit in het geheel van het gebouw. De hoge ramen (...) verzekeren een optimale natuurlijke verlichting binnenin. De straatgevel van de Ruysbroeckstraat heeft een prachtig gebeeldhouwd reliëf dat drie duiven in de vlucht voorstelt, met daarboven, ter hoogte van de voorlaatste verdieping, een uitstulping voor wat vroeger een steunpunt voor een spandoek was. ».

Dit advies moet worden gezien in het licht van de sloop van het "Volkshuis".  Destijds werd deze architectuur als “ouderwets” en achterhaald aanzien, om het op grond hiervan met de grond gelijk te maken. We herinneren terloops ook aan de verdwijning van een huis in de Strostraat, met name het hoofdkantoor van de groep "CoBrA".

In zijn tweede advies van 2 december 2020, uitgebracht naar aanleiding van het door Immobel ingediende project, "is de KCML fel gekant tegen de geplande afbraak van een coherent geheel, dat een aanzienlijk stadsdeel in beslag neemt.  Daarmee wordt aangetoond welk belang werd gehecht aan de communicatiesector sinds het einde van de 19e eeuw tot nu. "(Bladzijde 2 van de brief van 9 december).

De bestaande gebouwen die, in het ontwerp dat voorligt, zullen worden gesloopt, vormen een homogeen geheel met een typische architectuur van hoogstaande kwaliteit. De lijnen en proporties, het gebruik van curven en tegencurven, het kleiner worden van het volume in de hoogte (kant Lebeaustraat), de keuze en harmonie van de gebruikte materialen, al deze kenmerken en kwaliteiten maken van dit ensemble een coherent geheel. De architectuur en de geschiedenis van het complex maken van dit stedelijk herkenningspunt een belangrijke getuige die moet worden behouden en versterkt. 

Ten slotte onderstreept de Kunstwijk v.z.w. het belang van hoekgebouwen in de globale architectuur van de stad: de gebouwen op de hoek van de Strostraat en de Ruysbroeckstraat en op de hoek van de Strostraat en de Lebeaustraat (Taschen), vlakbij de Zavel, zijn van uitstekende kwaliteit en vormen stedelijke bakens die het verdienen om bewaard te blijven.  

Mobiliteit

De Kunstwijk v.z.w. stelt zich verder vragen over de legitimiteit van een nieuwe publieke parking. Wanneer de wenselijkheid van een publieke parking met 160 plaatsen, ter vervanging van het bovengronds parkeren op de Grote Zavel, naast een particuliere parkeergarage met 219 plaatsen wordt naar voren geschoven, moet een effectenonderzoek en mobiliteitsstudie worden uitgevoerd.  Zo kunnen de contouren van een globaal mobiliteitsplan nauwkeurig worden vastgesteld.

Wooneenheden en -ruimten

De verdeling van wooneenheden, in termen van aantal kamers en grootte van appartementen, komt onvoldoende tegemoet aan de hedendaagse kenmerken van gezinnen of gemeenschappen. De huidige levensstijl en het telewerken maken het noodzakelijk om de benodigde oppervlakte van binnen- en buitenruimte te herzien. Kleinere eenheden hebben ook veel meer kans om te eindigen als "koude bedden" of "korte termijn verhuur" met alle ongemakken en schade die dit met zich meebrengt. Ten slotte moet een deel van de geplande woningen bestemd zijn voor een bevolking met minder financiële middelen.

Bouwwerf

De omvang van het project impliceert ook de mogelijke overlast van de bouwwerf. Deze overlast zou verminderd kunnen worden door de ambities bij te stellen en door een deel of het geheel van het bebouwde erfgoed te behouden.

Lebeaustraat, gezien vanop het Justitieplein, 1987 (links) et 2020 (rechts)

Conclusie

"Beperkingen leiden tot topprestaties" 

De beperkingen inherent aan de ontwikkeling van dit gebouwencomplex zijn talrijk en heel delicaat. De omvang, het bestaande architecturale erfgoed, de locatie en de integratie zijn ernstige beperkingen die nauwkeurig moeten worden afgewogen. Het plan zoals ontwikkeld in het voorgestelde project is te radicaal.

Grootse architectuur is een architectuur die uitdagingen oplost, intelligent inspeelt op, en creatief omgaat met beperkingen. Er moet nauwgezet rekening worden gehouden met deze beperkingen, meer bepaald met het plan, de omvang, en een optimale integratie, zodat dit een voorbeeld kan zijn van integratie en ontwikkeling, ver weg van de fouten uit het verleden. 

Het lijdt geen twijfel dat de promotor perfect in staat is om deze uitdaging aan te gaan. Met zijn Chambon-project heeft hij immers aangetoond dat het perfect mogelijk is om efficiëntie en respect voor erfgoed te verenigen.

Het project zoals dat vandaag door de promotor wordt voorgesteld is niet in verhouding met de grote uitdagingen van deze site. Naar onze mening zijn de kwesties die we hebben aangebracht van essentieel belang en moet dit delicate project een passender antwoord bieden om echt succesvol te kunnen zijn. 

Wij pleiten ervoor dat er eindelijk een dialoog plaatsvindt tussen alle betrokkenen, zoals een modern en goed begrepen participatief proces dat vereist.

Foto’s: Association du Patrimoine Artistique, Immobel, Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed van het Brussels Gewest en Kunstwijk v.z.w.